આલ્ઝાઈમર: શા માટે સ્ત્રીઓને પુરુષો કરતાં બે ગણી વધુ અસર થાય છે?
વિજ્ઞાન જગતમાં હંમેશા નવા પ્રશ્નો અને તેના જવાબો શોધવાની ઉત્સુકતા રહે છે. આજે આપણે એક એવા જ રસપ્રદ વિષય પર વાત કરીશું જે ઘણા લોકોના મનમાં ઉદ્ભવે છે: આલ્ઝાઈમર રોગ. Harvard Universityના ‘The Harvard Gazette’ દ્વારા 7 જુલાઈ 2025ના રોજ પ્રકાશિત થયેલા એક લેખ મુજબ, સ્ત્રીઓને પુરુષો કરતાં આલ્ઝાઈમર થવાની શક્યતા લગભગ બે ગણી વધારે છે. ચાલો, આશ્ચર્યજનક લાગતા આ તથ્ય પાછળના કારણોને સરળ ભાષામાં સમજીએ, જેથી નાના બાળકો અને વિદ્યાર્થીઓ વિજ્ઞાનમાં વધુ રસ લેવા પ્રેરાય.
આલ્ઝાઈમર એટલે શું?
સૌ પ્રથમ, આપણે એ સમજવું જરૂરી છે કે આલ્ઝાઈમર શું છે. આલ્ઝાઈમર એ એક એવી બીમારી છે જે આપણા મગજને ધીમે ધીમે નુકસાન પહોંચાડે છે. આપણા મગજમાં કરોડો કોષો (cells) હોય છે જે એકબીજા સાથે વાતચીત કરીને આપણને વિચારવામાં, યાદ રાખવામાં અને કામ કરવામાં મદદ કરે છે. આલ્ઝાઈમરના કારણે આ કોષોને નુકસાન થાય છે, જેના લીધે યાદશક્તિ નબળી પડે છે, વિચારવાની ક્ષમતા ઘટે છે અને રોજિંદા કાર્યો કરવામાં મુશ્કેલી પડે છે.
આંકડા શું કહે છે?
Harvard Universityના સંશોધન મુજબ, 65 વર્ષથી વધુ ઉંમરના પુરુષોની સરખામણીમાં સ્ત્રીઓમાં આલ્ઝાઈમર રોગનું પ્રમાણ નોંધપાત્ર રીતે વધારે છે. આ એક મોટો તફાવત છે, જે વૈજ્ઞાનિકોને વિચારવા મજબૂર કરે છે કે આવું કેમ થાય છે.
શા માટે સ્ત્રીઓને વધુ અસર થાય છે? સંભવિત કારણો:
આ પ્રશ્નનો જવાબ હજુ પણ સંપૂર્ણપણે મળ્યો નથી, પરંતુ વૈજ્ઞાનિકો કેટલાક સંભવિત કારણો પર સંશોધન કરી રહ્યા છે:
-
હોર્મોન્સ (Hormones):
- સ્ત્રીઓ અને પુરુષોના શરીરમાં અલગ-અલગ હોર્મોન્સ હોય છે. ખાસ કરીને, સ્ત્રીઓમાં ‘ઈસ્ટ્રોજન’ (Estrogen) નામનો હોર્મોન હોય છે, જે તેમના પ્રજનન તંત્ર માટે ખૂબ મહત્વનો છે.
- જ્યારે સ્ત્રીઓ મેનોપોઝ (Menopause)માંથી પસાર થાય છે, ત્યારે તેમના શરીરમાં ઈસ્ટ્રોજનનું સ્તર ઘટી જાય છે. કેટલાક સંશોધનો સૂચવે છે કે ઈસ્ટ્રોજન મગજના સ્વાસ્થ્ય માટે ફાયદાકારક હોઈ શકે છે અને તેની ઘટતી માત્રા આલ્ઝાઈમરનું જોખમ વધારી શકે છે.
- પુરુષોમાં ‘ટેસ્ટોસ્ટેરોન’ (Testosterone) નામનો હોર્મોન હોય છે, જે કદાચ મગજને અલગ રીતે સુરક્ષિત રાખવામાં મદદ કરી શકે છે, જોકે આ અંગે વધુ સંશોધનની જરૂર છે.
-
જીન્સ (Genes):
- આપણા શરીરમાં જીન્સ હોય છે જે નક્કી કરે છે કે આપણે કેવા દેખાઈશું, આપણી આંખોનો રંગ શું હશે અને બીમારીઓનું જોખમ કેટલું છે.
- કેટલાક એવા જીન્સ હોય છે જે આલ્ઝાઈમર થવાની શક્યતા વધારે છે. સ્ત્રીઓમાં આ જીન્સની કાર્યક્ષમતા પુરુષો કરતાં અલગ હોઈ શકે છે, જેના કારણે તેમને વધુ જોખમ રહેતું હોય.
- ‘APOE-e4’ એવું એક જાણીતું જીન છે જે આલ્ઝાઈમરનું જોખમ વધારે છે, અને તેના કાર્યો સ્ત્રીઓમાં અલગ રીતે જોવા મળી શકે છે.
-
મગજની રચના અને કાર્ય (Brain Structure and Function):
- સ્ત્રીઓ અને પુરુષોના મગજની રચના અને તે જે રીતે કાર્ય કરે છે તેમાં કેટલાક સૂક્ષ્મ તફાવત હોય છે.
- આલ્ઝાઈમર રોગ મગજના ચોક્કસ ભાગોને અસર કરે છે. શક્ય છે કે આ ભાગો સ્ત્રીઓમાં વધુ સંવેદનશીલ હોય અથવા ત્યાં થતા ફેરફારો સ્ત્રીઓમાં વધુ ઝડપથી વિકસતા હોય.
- દાખલા તરીકે, યાદશક્તિ અને ભાષા માટે જવાબદાર મગજના ક્ષેત્રોમાં સ્ત્રીઓમાં થતા ફેરફારો પુરુષો કરતાં અલગ હોઈ શકે છે.
-
રોગપ્રતિકારક શક્તિ (Immune System):
- મગજમાં થતી બળતરા (inflammation) આલ્ઝાઈમરને વેગ આપી શકે છે.
- સ્ત્રીઓની રોગપ્રતિકારક શક્તિ પુરુષો કરતાં અલગ રીતે કાર્ય કરી શકે છે, જે મગજમાં થતી બળતરાના પ્રતિભાવને અસર કરી શકે છે.
-
જીવનશૈલી અને અન્ય પરિબળો (Lifestyle and Other Factors):
- ઉંમર વધવાની સાથે સાથે, હૃદય રોગ, ડાયાબિટીસ, અને બ્લડ પ્રેશર જેવી બીમારીઓ પણ આલ્ઝાઈમરનું જોખમ વધારે છે.
- સ્ત્રીઓએ લાંબુ જીવન જીવવાની શક્યતા વધુ હોવાથી, તેઓ આ બીમારીઓનો લાંબા સમય સુધી સામનો કરી શકે છે, જેનાથી આલ્ઝાઈમરનું જોખમ વધી શકે છે.
- તણાવ (stress) અને અન્ય સામાજિક પરિબળો પણ ભૂમિકા ભજવી શકે છે, પરંતુ આ અંગે વધુ સંશોધનની જરૂર છે.
આપણે શું શીખી શકીએ?
આ માહિતી આપણને ડરાવવા માટે નથી, પરંતુ જાગૃત કરવા માટે છે. * વિજ્ઞાનની શક્તિ: આ સંશોધન દર્શાવે છે કે વૈજ્ઞાનિકો કેટલું ઊંડાણપૂર્વક અભ્યાસ કરીને માનવ શરીર અને બીમારીઓને સમજવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે. * સ્ત્રીઓનું સ્વાસ્થ્ય: આ અભ્યાસ સ્ત્રીઓના સ્વાસ્થ્ય પર વધુ ધ્યાન આપવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂકે છે. * આગળ શું? આ પ્રશ્નોના જવાબ શોધવાથી ભવિષ્યમાં આલ્ઝાઈમર જેવી બીમારીઓનો ઈલાજ શોધવામાં મદદ મળી શકે છે.
તમારા માટે સંદેશ:
બાળકો અને વિદ્યાર્થીઓ, તમે જ્યારે પણ કોઈ પ્રશ્ન પૂછો છો, ત્યારે વિજ્ઞાનના દ્વાર ખુલી જાય છે. આલ્ઝાઈમર જેવા જટિલ રોગો પાછળના કારણો શોધવા એ વિજ્ઞાનનું જ એક કાર્ય છે. ભવિષ્યમાં, તમેમાંથી જ કોઈ વૈજ્ઞાનિક આ રહસ્યો ઉકેલી શકે છે અને માનવજાતને મદદ કરી શકે છે. તેથી, હંમેશા શીખતા રહો, પ્રશ્નો પૂછતા રહો અને વિજ્ઞાનમાં રસ દાખવતા રહો!
આશા છે કે આ સરળ સમજૂતી તમને આ રસપ્રદ વિષય વિશે જાણવામાં મદદ કરશે અને તમને વિજ્ઞાન પ્રત્યે વધુ જિજ્ઞાસુ બનાવશે.
Why are women twice as likely to develop Alzheimer’s as men?
AI એ સમાચાર આપ્યા છે.
Google Gemini માંથી પ્રતિસાદ મેળવવા માટે નીચેનો પ્રશ્ન ઉપયોગમાં લેવાયો હતો:
2025-07-07 20:12 એ, Harvard University એ ‘Why are women twice as likely to develop Alzheimer’s as men?’ પ્રકાશિત કર્યું. કૃપા કરીને સંબંધિત માહિતી સાથે એક વિગતવાર લેખ લખો, જે બાળકો અને વિદ્યાર્થીઓ સમજી શકે તેવી સરળ ભાષામાં હોય, જેથી વધુ બાળકો વિજ્ઞાનમાં રસ લેવા પ્રેરાય. કૃપા કરીને લેખ ફક્ત ગુજરાતીમાં જ આપો.