યુનેસ્કો દ્વારા “ઓપન સાયન્સ પર ભલામણો” સંબંધિત સંકલિત અહેવાલ પ્રકાશિત: સભ્ય દેશોના પ્રયાસોનું વિસ્તૃત મૂલ્યાંકન
પ્રસ્તાવના
વૈશ્વિક સ્તરે વિજ્ઞાન, સંશોધન અને તેના પરિણામોની સુલભતાને પ્રોત્સાહન આપવાના ઉદ્દેશ્ય સાથે, યુનેસ્કો (UNESCO) દ્વારા “ઓપન સાયન્સ પર ભલામણો” (Recommendation on Open Science) ને અપનાવ્યા બાદ, સભ્ય દેશો દ્વારા કરવામાં આવી રહેલા પ્રયાસોનું મૂલ્યાંકન કરતો પ્રથમ સંકલિત અહેવાલ જાહેર કરવામાં આવ્યો છે. આ અહેવાલ, જે 4 સપ્ટેમ્બર, 2025 ના રોજ ‘કરન્ટ અવેરનેસ-પોરટલ’ (Current Awareness-Portal) દ્વારા પ્રકાશિત થયો છે, તે ઓપન સાયન્સના સિદ્ધાંતોને વ્યવહારમાં લાવવા માટે વિશ્વભરના દેશો દ્વારા કરવામાં આવી રહેલી પ્રગતિ અને પડકારો પર પ્રકાશ પાડે છે.
“ઓપન સાયન્સ પર ભલામણો” – એક ઐતિહાસિક પગલું
યુનેસ્કો દ્વારા નવેમ્બર 2021 માં અપનાવવામાં આવેલી “ઓપન સાયન્સ પર ભલામણો” એ વૈજ્ઞાનિક જ્ઞાનને વધુ સાર્વત્રિક, સુલભ અને સમાવેશી બનાવવા માટે એક મહત્વપૂર્ણ માળખું પૂરું પાડ્યું છે. આ ભલામણો, જેમાં ઓપન ડેટા, ઓપન એક્સેસ પબ્લિકેશન્સ, ઓપન એજ્યુકેશનલ રિસોર્સિસ, ઓપન હાર્ડવેર અને સિટીઝન સાયન્સ જેવા પાસાઓનો સમાવેશ થાય છે, તેનો હેતુ વૈજ્ઞાનિક સંશોધનના લાભોને સમાજના તમામ વર્ગો સુધી પહોંચાડવાનો છે.
સંકલિત અહેવાલ: સભ્ય દેશોના પ્રયાસોનું પ્રતિબિંબ
આ પ્રથમ સંકલિત અહેવાલ, યુનેસ્કોના સભ્ય દેશો દ્વારા “ઓપન સાયન્સ પર ભલામણો” ના અમલીકરણ અંગે કરવામાં આવેલા પ્રતિભાવો અને પ્રવૃત્તિઓનું વિસ્તૃત ચિત્ર રજૂ કરે છે. આ અહેવાલમાં નીચેના મુખ્ય મુદ્દાઓ આવરી લેવામાં આવ્યા છે:
- નીતિ નિર્માણ અને કાયદાકીય માળખા: ઘણા દેશો ઓપન સાયન્સને પ્રોત્સાહન આપવા માટે રાષ્ટ્રીય નીતિઓ અને કાયદાકીય માળખા વિકસાવી રહ્યા છે. આમાં સંશોધન ભંડોળ, પ્રકાશનો, ડેટા શેરિંગ અને બૌદ્ધિક સંપદા અધિકારો સંબંધિત નિયમોનો સમાવેશ થાય છે.
- સંસ્થાકીય વિકાસ: યુનિવર્સિટીઓ, સંશોધન સંસ્થાઓ અને અન્ય શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ ઓપન સાયન્સના સિદ્ધાંતોને અપનાવવા માટે આંતરિક નીતિઓ અને ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર બનાવી રહી છે. આમાં ઓપન રિપોઝીટરીઝ, ડેટા મેનેજમેન્ટ પ્લાનિંગ અને રિપોઝીટરી મેનેજમેન્ટ માટે તાલીમનો સમાવેશ થાય છે.
- ડિજિટલ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર: ઓપન સાયન્સના સફળ અમલીકરણ માટે મજબૂત ડિજિટલ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર આવશ્યક છે. અહેવાલ ઓપન ડેટા પ્લેટફોર્મ્સ, રિપોઝીટરીઝ અને સંશોધન ડેટાના આદાન-પ્રદાન માટેના સાધનોના વિકાસ અને ઉપયોગ પર પ્રકાશ પાડે છે.
- સંશોધન સંસ્કૃતિમાં પરિવર્તન: ઓપન સાયન્સ માત્ર ટેકનોલોજી કે નીતિઓ વિશે નથી, પરંતુ તે સંશોધન સંસ્કૃતિમાં પણ પરિવર્તન લાવે છે. અહેવાલ સહયોગ, પારદર્શિતા અને જ્ઞાનની સાર્વત્રિક સુલભતાને પ્રોત્સાહન આપતા પ્રયાસો પર ભાર મૂકે છે.
- પડકારો અને ભવિષ્યની દિશા: અહેવાલ ઓપન સાયન્સના અમલીકરણમાં આવતા પડકારોને પણ સ્વીકારે છે, જેમ કે ભંડોળનો અભાવ, ડિજિટલ વિભાજન, જાગૃતિનો અભાવ અને બદલાતી સંશોધન મૂલ્યાંકન પદ્ધતિઓની જરૂરિયાત. આ પડકારોનો સામનો કરવા માટે ભવિષ્યની દિશા અને સહયોગના મહત્વ પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે.
મહત્વ અને અસર
આ સંકલિત અહેવાલ યુનેસ્કોના સભ્ય દેશોને તેમની પ્રગતિનું મૂલ્યાંકન કરવા, શ્રેષ્ઠ પ્રયાસો શીખવા અને ઓપન સાયન્સના અમલીકરણમાં વધુ સુધારા કરવા માટે એક મૂલ્યવાન સાધન પૂરું પાડે છે. તે વૈશ્વિક સ્તરે વૈજ્ઞાનિક સહયોગને મજબૂત બનાવશે, સંશોધનના લાભોને વધુ વ્યાપક બનાવશે અને અંતે, સમાજના સર્વાંગી વિકાસમાં ફાળો આપશે.
નિષ્કર્ષ
યુનેસ્કો દ્વારા પ્રકાશિત આ પ્રથમ સંકલિત અહેવાલ, “ઓપન સાયન્સ પર ભલામણો” ના સંદર્ભમાં સભ્ય દેશોના પ્રયાસોનું એક મહત્વપૂર્ણ દસ્તાવેજીકરણ છે. તે ઓપન સાયન્સની વૈશ્વિક ચળવળને નવી દિશા આપશે અને ભવિષ્યમાં તેને વધુ મજબૂત બનાવવામાં મદદરૂપ થશે. આ પ્રયાસો વૈજ્ઞાનિક જ્ઞાનને લોકશાહી બનાવવાની અને તેને માનવતાના કલ્યાણ માટે ઉપયોગમાં લેવાની પ્રતિબદ્ધતા દર્શાવે છે.
ユネスコ、「オープンサイエンスに関する勧告」を受けた、加盟国の取組状況をまとめた初の統合報告書を公開
AI એ સમાચાર પહોંચાડ્યા છે.
નીચેનું પ્રશ્ન Google Gemini માંથી પ્રતિસાદ જનરેટ કરવા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવ્યું:
‘ユネスコ、「オープンサイエンスに関する勧告」を受けた、加盟国の取組状況をまとめた初の統合報告書を公開’ カレントアウェアネス・ポータル દ્વારા 2025-09-04 07:57 વાગ્યે પ્રકાશિત થયું. કૃપા કરીને સંબંધિત માહિતી સાથે નમ્ર સ્વરમાં વિગતવાર લેખ લખો. કૃપા કરીને ગુજરાતીમાં ફક્ત લેખ સાથે જવાબ આપો.