કાચ: શા માટે તૂટી જાય છે? પારદર્શકતા પાછળ છુપાયેલા રહસ્યો!
શું તમે ક્યારેય વિચાર્યું છે કે આપણી આસપાસની દુનિયામાં કાચ કેટલો મહત્વપૂર્ણ છે? બારીઓમાંથી સૂર્યપ્રકાશ ઘરમાં આવે છે, કપ-ગ્લાસમાં આપણે પાણી પીએ છીએ, અને ઘણી બધી વસ્તુઓમાં કાચનો ઉપયોગ થાય છે. પણ શું તમે જાણો છો કે આ સુંદર અને પારદર્શક વસ્તુ, કાચ, શા માટે આટલો સરળતાથી તૂટી જાય છે? ૪ જુલાઈ, ૨૦૨૫ ના રોજ, જાપાનની ૫૫ સરકારી યુનિવર્સિટીઓના એન્જિનિયરિંગ વિભાગોએ એક ખાસ કાર્યક્રમનું આયોજન કર્યું છે, જે આ રહસ્યને ઉઘાડશે. ચાલો, આપણે પણ આ રસપ્રદ દુનિયામાં ડોકિયું કરીએ!
કાચ એટલે શું?
સાદી ભાષામાં કહીએ તો, કાચ એ ખૂબ જ ગરમ રેતીને પીગાળીને બનાવવામાં આવે છે. જ્યારે રેતી (જેમાં સિલિકા નામનો પદાર્થ હોય છે) ને ખૂબ ઊંચા તાપમાને ગરમ કરવામાં આવે છે, ત્યારે તે પ્રવાહી બની જાય છે. પછી તેને ઠંડુ પાડવામાં આવે છે, ત્યારે તે પારદર્શક અને સખત બની જાય છે. આ જ આપણો કાચ છે!
તો પછી કાચ શા માટે તૂટી જાય છે?
તમે ક્યારેય જોયું હશે કે જો કોઈ કાચની વસ્તુ જમીન પર પડે, તો તે નાના નાના ટુકડાઓમાં વિખેરાઈ જાય છે. આવું શા માટે થાય છે?
-
અંદરના અણુઓની ગોઠવણી: કાચની અંદરના અણુઓ (એટમ્સ) એકદમ વ્યવસ્થિત રીતે ગોઠવાયેલા નથી હોતા, જેમ કે મીઠું કે ખાંડના દાણામાં હોય છે. કાચના અણુઓ અવ્યવસ્થિત રીતે આમ-તેમ ફેલાયેલા હોય છે. આ અવ્યવસ્થિત ગોઠવણીને કારણે, જ્યારે કાચ પર બહારથી દબાણ આવે છે, ત્યારે તે સરળતાથી તૂટી જાય છે.
-
ચીરા અને તિરાડો: ભલે આપણને ન દેખાય, પણ કાચની સપાટી પર ખૂબ જ નાના નાના ચીરા કે તિરાડો હોઈ શકે છે. જ્યારે આપણે કાચ પર દબાણ કરીએ છીએ, ત્યારે આ તિરાડો મોટી થતી જાય છે અને આખરે કાચ તૂટી જાય છે. જેમ કપડામાં એક નાનો દોરો ખેંચવાથી આખું કપડું ફાટી જાય, તેવી જ રીતે કાચમાં પણ થાય છે.
-
તાપમાનમાં ફેરફાર: કાચ તાપમાનમાં થતા મોટા ફેરફારો સહન કરી શકતો નથી. જો ગરમ કાચ પર અચાનક ઠંડુ પાણી રેડવામાં આવે, તો તે તૂટી શકે છે. આવું એટલા માટે થાય છે કારણ કે કાચનો બહારનો ભાગ ઝડપથી ઠંડો થાય છે અને સંકોચાય છે, જ્યારે અંદરનો ભાગ હજુ ગરમ હોય છે. આ તફાવતને કારણે કાચમાં તણાવ આવે છે અને તે તૂટી જાય છે.
આ કાર્યક્રમમાં શું શીખવા મળશે?
૪ જુલાઈ, ૨૦૨૫ નો કાર્યક્રમ બાળકો અને વિદ્યાર્થીઓને આ બધી વાતો ખૂબ જ સરળ રીતે સમજાવશે. તેઓ પ્રયોગો દ્વારા શીખશે કે:
- કાચ કેવી રીતે બનાવવામાં આવે છે.
- કાચની અંદરના અણુઓ કેવી રીતે કામ કરે છે.
- કાચને મજબૂત બનાવવા માટે શું કરી શકાય.
- રોજિંદા જીવનમાં કાચનો ઉપયોગ અને તેના ફાયદા-ગેરફાયદા.
વિજ્ઞાનમાં રસ કેળવો!
વિજ્ઞાન એ માત્ર પુસ્તકોમાં વાંચવાની વસ્તુ નથી, પણ આપણી આસપાસની દુનિયાને સમજવાની એક રસપ્રદ રીત છે. આ કાર્યક્રમ જેવા આયોજનો બાળકોને પ્રશ્નો પૂછવા અને તેના જવાબો શોધવા માટે પ્રોત્સાહિત કરશે. જ્યારે તમે કોઈ વસ્તુ કેમ થાય છે તે સમજવાનું શરૂ કરો છો, ત્યારે તમને વિજ્ઞાનમાં વધુને વધુ રસ આવવા લાગશે.
તો ચાલો, આપણે સૌ કાચના આ રહસ્યને જાણવા માટે તૈયાર થઈ જઈએ અને વિજ્ઞાનની દુનિયામાં એક નવી સફર શરૂ કરીએ! કદાચ આમાંથી જ કોઈ ભવિષ્યનો મહાન વૈજ્ઞાનિક કે એન્જિનિયર બનશે!
AI એ સમાચાર આપ્યા છે.
Google Gemini માંથી પ્રતિસાદ મેળવવા માટે નીચેનો પ્રશ્ન ઉપયોગમાં લેવાયો હતો:
2025-07-04 00:00 એ, 国立大学55工学系学部 એ ‘ガラスはなぜ壊れやすい？透明に隠れた秘密とは・・’ પ્રકાશિત કર્યું. કૃપા કરીને સંબંધિત માહિતી સાથે એક વિગતવાર લેખ લખો, જે બાળકો અને વિદ્યાર્થીઓ સમજી શકે તેવી સરળ ભાષામાં હોય, જેથી વધુ બાળકો વિજ્ઞાનમાં રસ લેવા પ્રેરાય. કૃપા કરીને લેખ ફક્ત ગુજરાતીમાં જ આપો.